Laatst zocht ik schelpjes en slakkenhuizen tussen rotsen en in kleine poelen aan de scherenkust. Een vriend zei: voor je letterbak.
Ik zei: wat in mijn letterbak staat is voor mijn ziel.
Herinneringen aan plaatsen en tijden. De veren van de ganzen op het eiland waar ik schuilde toen ik zo bang was voor onweer. Een steen in de vorm van een hart. Cadeautjes van mijn kinderen. Een stukje zelf waar ik vorm aan geef.
Ik schreef er al vaker over: bloemen plukken ‘helpt’. Ik weet niet waarom maar het is zo. Als je je eenzaam voelt, iemand mist of gewoon verdrietig bent dan helpt het om bloemen te plukken.
Ik heb dat ooit eens geleerd van iemand en ik merk steeds vaker dat het werkt. Komt het door de puurheid en schoonheid van bloemen? Het besef dat ‘iets’ er niet is en iets anders wel? Overigens: gewoon naar ze kijken helpt ook al natuurlijk.
Foto van Pieter Ten Hoopen (World Press Photo 2019). Een meisje plukt bloemen tijdens de 50 kilometer lange tocht van Tapanatepec naar Niltepec. Hij maakte deze en andere foto’s in oktober en november 2018, toen een migrantenkaravaan vanuit Honduras, Nicaragua, El Salvador en Guatemala op gang kwam richting de grens met de Verenigde Staten.
In mijn omgeving sprak ik twee mensen die graag meer willen met creatief schrijven, maar het maar niet voor elkaar krijgen. Het heeft niet te maken met ‘ik denk dat ik het niet kan’. Beiden weten dat ze kunnen schrijven. Waar ze wel tegenaan lopen is: de eigen stem niet kunnen vinden op papier. Terwijl ze wel in hun dagboek hele stukken hebben waaruit die stem blijkt.
Tussen schrijven in een dagboek en het schrijven van een verhaal of blog zit qua stem nog een hobbel die genomen moet worden. Hoe zit dat?
Ik herken dit heel goed én onlangs merkte ik dat ik mijn stem steeds vaker vind. Mijn dagboek heeft daar zeker mee te maken. Write hard and clear about what hurts, de quote van Hemingway, speelt hier een grote rol in. Schrijven vanuit wat raakt en zelfs pijn doet. In mijn dagboek heb ik deze quote echt omarmd en ik begin te merken hoe dit ook wat doet met de andere dingen die ik schrijf.
Teksten worden goed als ik me laat raken door de situaties of gebeurtenissen waarover ik schrijf. Dan spat de energie er soms vanaf. Maar wanneer iets me niet boeit worden het slappe aftreksels waar geen leven in zit. Dat is ook de reden waarom ik wel kan schrijven over de dingen die me inspireren maar niet over iets abstracts als ‘personal branding’. Dat laatste lukt weer wel als ik zo’n term ‘binnen laat komen’ en ontdek wat het met me doet.
Ik denk daarom dat je maar een goed verhaal of blog kan schrijven vanuit wat je raakt. Ik ben erg benieuwd naar de verhalen van andere schrijvers. Herken je dit?
Tijdens mijn soloreis door Denemarken reed ik op enig moment Odessa uit, richting Kerteminde. In de stad had ik me niet fijn gevoeld, alleen slenterend door een winkelstraat vol bekende kledingmerken. Maar in de auto kwam ik al snel tot mezelf. De wegen werden rustiger, de zon scheen feller.
Het duurde niet lang of ik reed op 80-kilometerwegen, kronkelend over groene heuvels. Het licht en het landschap raakte me zo dat de tranen me in mijn ogen sprongen. Intens gelukkig. Iedere bocht bood weer een nieuw vergezicht. Het licht werd steeds intenser. De schaduwen werden langer. Zoveel kleuren groen. Verderop glinsterde de zee me tegemoet.
Dit opschrijven brengt me weer terug bij dat gevoel. Het creëren geeft me grip op de werkelijkheid. Het laat me stilstaan bij het gevoel dat ik heb bij alles wat er voorbijkomt. Gebeurtenissen en impressies die wegstromen met de rivier van het leven haal ik terug en geef ik een plek in mijn leven. Dat betekent niet dat ik leef in het verleden of in mijn herinnering, maar dat ik dat wat er is en was integreer. Daardoor geef ik het leven en alle ogenschijnlijk kleine momenten de betekenis die ze hebben.
Zonder schrijven en fotograferen zou het licht in Kerteminde ver weg raken. Ik zou vast over een tijdje nog wel weten dat het zo fijn was. Wat ik daar precies zo fijn van vond en wat het met me deed, zou ik dat onthouden? Door over het licht te schrijven, bestaat het meer dan daarvoor. En het raakt me ook meer. Het schrijven erover geeft me opnieuw de energie die ik toen voelde. Hoe het licht mijn licht aanwakkerde. Het innerlijke licht dat mij laat stralen en waarmee ik kan inspireren.
Weleens gehoord van Austin Kleon? Een schrijver die ook tekent. Hij maakte de boekjes Steal like an artist, Show your work en nu Keep going. Hij schrijft en tekent over creativiteit en daar is hij zeker niet de enige in. Wat ik waardeer is dat hij een geheel eigen stijl heeft, dat hij het luchtig en persoonlijk houdt en dat hij het eenvoudig maakt.
De schrijver heeft een uitgesproken visie op creativiteit (geen doel op zich maar een instrument) en het delen van je werk (deel het proces, niet alleen het eindresultaat). Als je een kijkje neemt op zijn blog zie je dat hij IEDERE dag een klein verhaaltje deelt, met foto. Zo leer je hem en zijn werkwijze goed kennen.
Hij inspireert me bijvoorbeeld om een blog niet in een keer af te maken maar eerst eens een vraag te stellen in mijn netwerk online, om mensen deelgenoot te maken van het proces. Zo schreef ik over dagboekschrijven en wat het jezelf oplevert, en heb ik eerst eens online gevraagd hoe mensen hierover denken. Die antwoorden verwerk ik vervolgens weer.
Iets wat ik ook dankzij Kleon doe, is de ‘doet het ertoe-test’ uit Show your work. Heel eenvoudig: denk bij alles wat je deelt: doet het ertoe? Bij twijfel: niet doen. Als je baas, vrouw of schoonmoeder het niet mogen lezen: niet doen. Als je verwacht dat iedereen bij het lezen denkt ‘nou en?’: niet doen.
De basis op orde
In zijn nieuwste boek schrijft Kleon hoe je creatief kunt blijven in goede en slechte tijden. Het doet me plezier dat hij daarin veel zaken beschrijft die ik al doe (ik noem dit: de basis op orde). Denk aan wandelen, tekenen, dagboekschrijven (en teruglezen), tijd alleen doorbrengen, opruimen en in de tuin werken. Maar er staat ook nieuws in.
Alles is er al
Zit je helemaal vast? Maak geschenken voor mensen. Winnie de Pooh is een verhaal dat Milne ooit voor zijn zoon bedacht, De hobbit was een van de verhaaltjes die Tolkien aan zijn kinderen vertelde. Wat kun je met jouw talent doen om een ander blij te maken? Een andere tip: je hebt alles wat je nodig hebt. Je hoeft geen verre reizen te maken of de deur uit om te creëren. Alles is er al nu, om je heen. Wil je weten hoe dat precies zit? Mooi, dat is precies de bedoeling. Meer zeg ik er niet over, want anders hoef je het boekje niet te kopen. En dat is nu juist mijn advies: doe het wel.
Negen jaar geleden vroeg een man: heb je De ongetemde vrouw gelezen? Ik zei ‘ja’. Hij zei: doe het nog eens. Dat deed ik. En weer en weer en weer. En steeds beter zie ik wat hij toen bedoelde. Het had het over een vlammetje in mij dat slechts een waakvlam was. Een vlammetje waarvan hij bang was dat het zou doven en waarvan ik weet dat het NU weer een laaiend vuur is.
De ongetemde vrouw van Clarissa Pinkola Estes is een boek dat iedere vrouw zou moeten hebben. Vooral de vrouwen die niet meer keihard dansen en zingen, niet spelen of creëren en geen tijd voor zichzelf nemen. Vrouwen die zich wegcijferen, geleefd worden. Vrouwen die alleen maar lief en aangepast zijn, maar inwendig willen schreeuwen.
De bedoeling is dat je voluit kunt leven en kunt genieten, ook als de dingen niet gaan zoals je wilt. Dit boek helpt je op weg om weer in contact te komen met je intuïtie en je wilde, ongetemde ziel. Al herken je maar een beetje in het bovenstaande: zoek het boek gewoon eens op, lees de achterkant, lees en vraag de mening van andere vrouwen. Leen het boek van de bieb en als je het wat vindt: schaf het aan.
PS Ook voor mannen boeiend, al gun ik ze een eigen variant van dit boek.
Ik aan mijn schrijvende dochter (17): ‘Wat maakt dat je een dagboek bijhoudt?’
Zij: ‘Vooral om belangrijke gebeurtenissen niet te vergeten. En het helpt me om emoties van mezelf beter te begrijpen.’
Dagboeken fascineren me. Niet zozeer omdat ik alles wil weten wat iemand bezighoudt, maar vooral omdat ze zo echt zijn; als de persoon in kwestie ten minste alles durft te schrijven wat hem bezighoudt. Waar ik benieuwd naar ben: wanneer zie je een dagboek bijhouden niet als ‘een moeten’ maar een vrijwillige daad die je plezier, voldoening of wat dan ook verschaft? Ik had daar wel mijn gedachten over, maar besloot de vraag ook uit te zetten op social media. Dat levert een mooi beeld op dat ik in dit artikel graag deel.
Fragment uit een dagboek van Da Vinci
De waarde van een dagboek wordt goed duidelijk wanneer je duikt in het leven van Leonardo da Vinci. Zijn enorme talent en creativiteit, zijn manier van denken, zijn nieuwsgierigheid naar de wereld: het komt allemaal terug in de vele dagboeken die bewaard zijn gebleven. Van boodschappenlijstjes tot diepste gedachten.
Bewuster leven
Reflectie blijkt een belangrijke reden voor het bijhouden van een dagboek. Reacties op social media: ‘Ik ben meer aan het voelen met mijn hart en ben veel bewuster geworden wat ik graag wil in mijn leven’ en ‘Het belangrijkste wat ik ervan leer is dat je zelf niet verandert met de jaren. Ik kan nog steeds achter stukken uit m’n puberteit staan. Het enige dat verandert is de manier waarop je omgaat met de dingen die gebeuren’ en ‘Voor mij brengt schrijven rust, reflectie en een objectievere blik.’
Al zolang als ik me kan herinneren – in ieder geval vanaf mijn tiende jaar, toen ik een dagboek met een slotje kreeg – heb ik dagboeken bijgehouden. Zeker in mijn pubertijd schreef ik vooral bij heftige gebeurtenissen. Echt analyseren deed ik die niet; ik meldde ze en soms stond er iets als ‘ik ben kwaad’, gevolgd door wat verwensingen. Later schreef ik ook over wat ik las en niet wilde vergeten. Er ontstond dus een bepaalde verdieping. Tegelijkertijd bemerkte ik ook een zekere afstand: ik schreef wel veel op, maar het gaf me weinig inzicht. Bepaalde thema’s werden duidelijk, maar het maakte niet dat ik daarop actie ondernam en iets veranderde, of althans niet bewust.
Veel mensen met een dagboek blijken die al sinds hun kinderjaren te hebben. ‘Ik schrijf haast dagelijks, vanaf m’n twaalfde. M’n kinderen zijn bijna zo oud als toen ik begon. Ik speel weleens met de gedachte om ze iedere dag mijn dag van toen te geven.’ En: ‘Ik schrijf niet dagelijks, maar in periodes dat ik meer orde in m’n hoofd nodig heb. Al vanaf dat ik tien jaar ben.’
Karnen van je geest
Hoe vaker ik gevoelens onderzocht in mijn schrijven, hoe meer het me bracht. Ik noteerde ook vaker vragen waar ik mee rondliep of dingen als: nadenken over hoe ik mijn dag beter in kan delen. Best praktisch dus. Ik noteerde ook eerste zinnen voor verhalen, gedichten, lijstjes met blogonderwerpen; uitingen waar situaties, gedachten en emoties aan ten grondslag liggen. Ik ontdekte ook dat dit alles pas waarde krijgt als je vervolgens ook wat mee dóet. En tenzij je direct een heel gedicht of blog in je dagboek noteert, gebeurt dat vaak niet. Daarom gaat het erom dat je terugleest – en eventueel markeert.
Karien zegt hierover: ‘De grootste waarde zit voor mij niet in het schrijven, maar in het teruglezen. Zo heb ik onlangs een notitie teruggevonden van vele jaren geleden over een verlangen en dat is sinds twee jaar uitgekomen, in de vorm van workshops meditatief schrijven. Het schrijven én teruglezen (hardop!) is als karnen van je geest, dichterbij je diepste kern komen en leren wat je drijft.’ Bernard zegt: ‘Voor mezelf lees ik ook wel eens terug. Ik verbaas me dan nogal eens over problemen die ik nu geen problemen meer zou vinden. Heb ik toch wat geleerd, denk ik dan. Maar of het op tijd was…’
Behalve teruglezen markeer ik zelf ook stukken, of ik noteer ze puntsgewijs, omdat ik er nog iets mee wil. Het kan gaan om beginzinnen van verhalen of blogs, inzichten waar ik tijden later weer of nog steeds mee bezig ben of herinneringen aan mensen die ik weer eens wil zien. Soms belanden dingen ‘gewoon’ in mijn agenda, om er actie op te ondernemen.
‘Mijn dagboek slingert gewoon middenin de woonkamer, ook als ik niet thuis ben’
Schaamteloos eerlijk
Ik merk zelf dat genadeloze eerlijkheid maakt dat mijn dagboek steeds waardevoller voor me wordt. Soms tot het pijn doet aan toe. Juist door die emoties heen schrijven zorgt ervoor dat het dagboek werkelijk bijdraagt aan mijn leven. Wanneer je bang bent dat iemand het leest – of voor je eigen minder fraaie kanten – dan kun je niet echt opengaan in je dagboek. Als je écht voor jezelf schrijft is er geen andere optie dan eerlijk zijn. Miranda drukt dat zo uit: ‘Mijn pen is vaak eerlijker naar mezelf dan mijn gedachten.’ Mijn dagboek slingert overigens gewoon middenin de woonkamer, ook als ik niet thuis ben. Ik vertrouw erop dat niemand het leest.
De waarde van mijn dagboek wordt me steeds duidelijker. Mijn dagboek ondersteunt en versnelt mijn persoonlijke ontwikkeling. En wel op de terreinen denken, voelen, willen en doen. Ik noteer gedachten, emoties, verlangens en ‘doedingen’. Ik leer mezelf beter kennen én het schrijven maakt ook dat elk aspect van mezelf meer tot uitdrukking komt en ruimte krijgt. Het een hangt natuurlijk ook met het ander samen. Een verlangen om een gedicht te schrijven (een diep innerlijk willen) krijgt een week later de uiting in een prachtige zin die zomaar uit mijn pen vloeit (doen).
Zin in het leven
Schrijven is roeren in je ziel, zei Gerrit Krol. Ja, en dagboekschrijven zelfs meer dan dat. Mijn dagboek gebruik ik om in mijn ziel te roeren én ook voor lijstjes, ideeën, blogonderwerpen, herinneringen aan mensen die ik moet bellen. Eigenlijk voor alles wat ik niet wil vergeten. Wat het mij uiteindelijk oplevert is dat ik de rode draad in mijn leven beter zie en dat mijn leven er zinvoller door wordt.
Wie met schrijven meer zingeving wil ervaren raad ik het boekje Zin, lust in je leven door schrijven van Geertje Couwenbergh aan. De zin spettert van iedere pagina af. Een klassieker is natuurlijk ook The Artist’s Way, een boek die je leert iedere dag te schrijven, waardoor er ruimte komt voor meer bezieling.
Je kunt de aantekeningen van Da Vinci hier gratis online bekijken
En dank allen die antwoord gaven op mijn posts op LinkedIn en Facebook. De reacties die ik gebruikt heb zijn van: Karien Vissers, Marijke Steensma-Poort, Miranda Nell, Khan Truong en Bernard Kuipers.
“Wil je alsjeblieft van me wegdraaien als je praat, ik kan niet naar je kijken – er valt te veel te lezen op je gezicht,’ zegt de moeder tegen de vader. En ze zoeken hun telefoon weer op.”
Een citaat uit het vrij extreme verhaal Hallo allemaal uit de nieuwste verhalenbundel van A.M. Homes. Op het eerste gezicht lijkt deze scène overtrokken, bizar zelfs, maar tegelijk zit er een kern van waarheid in. Want wat vinden veel mensen het moeilijk om juist binnen hun gezin over hun gevoelens te praten.
Laatst had ik een openhartig gesprek met een kennis. Haar tranen vloeiden en het gesprek luchtte haar op. Toen zei ze: ‘Maar ik vertel niets van mijn verdriet tegen mijn gezin, hoor.’ Dit raakte me. De meeste mensen willen niets liever dan in verbinding zijn én vinden het tegelijk moeilijk om hun hart open te stellen. Daarom vind ik de foto van deze vos mooi: hij zit enigszins beschermd achter de bladeren, maar zijn ogen zoeken contact. Voorzichtig en moedig tegelijk. Een voorbeeld voor mij en misschien ook voor jou?
Juist in je relatie en binnen je gezin zou het veilig genoeg moeten zijn om te vertellen wat je dwars zit, wat je raakt, wat je boos, bang of verdrietig maakt. Wanneer dat zo is, kijk dan of het lukt om iets van je gevoel te delen. Weet dat je emoties uiten uiteindelijk kan zorgen voor meer vertrouwen en verbinding. Meer liefde zelfs.
Moedig emoties uiten is iets wat ik zelf nog niet zo lang doe. Het is soms ongelooflijk spannend. Des te meer bewonder ik het wanneer ik mensen tref die zich wel uiten, ook al kost het de grootste moeite. Deze mensen zijn bereid vanwege de liefde of enige andere relatie dan ook om eerlijk te zijn, ondanks hun eigen ongemak.
Wanneer je je uit, ook al is het gesprek vervolgens niet makkelijk of zelfs pijnlijk, komt er ook vaak een prettig gevoel bij. Ik weet niet goed hoe het heet. Een gevoel van trots zijn op jezelf, op je eigen dapperheid. Het besef ook dat je een stap hebt gezet, jezelf blootgeeft, no matter what. Uiteindelijk levert het vaak iets goeds op, vaker dan we denken. Het is wat mij betreft de moeite waard om het steeds weer te proberen.
Lees ook:
‘De Mona Lisa is eigenlijk een eindproduct’, zei een vriend laatst. Dat klinkt alsof hij afbreuk doet aan het werk, maar ik denk dat de grote kunstenaar himself het eigenlijk wel met hem eens is. Het schilderij is het resultaat van een langdurige inspanning, al ver voordat Da Vinci aan dit meesterwerk begon. Het gaat om het proces. En hoe meer je daarvan afweet, hoe interessanter het werk uiteindelijk is. Lees het hoofdstuk uit de biografie van Da Vinci maar eens, dan zie je wat ik bedoel.
Wat mij betreft gaat creativiteit niet per se over kunstenaar zijn. Creativiteit gaat namelijk over jezelf uitdrukken, op welke manier dan ook. Dat gebeurt al tijdens het doen. Zelf schrijf en fotografeer ik, en sinds kort heb ik daar weer tekenen en schilderen aan toegevoegd. Gewoon, omdat ik het zo leuk vind om te doen. Om de boel enigszins te doseren, schilder en teken ik voornamelijk in het weekend. Anders kom ik niet aan andere dingen toe. Les heb ik niet, ik zoek wel dingen op op YouTube. Verder gaat het niet om het resultaat (het eindproduct). En dat is me toch verfrissend.
Vrijer werken
Het begon allemaal met het schilderij van klaprozen dat ik maakte met paletmes. Ik werk namelijk vaak te netjes (mijn moeder heeft zelfs altijd een liniaal bij haar schilderspullen zitten, de appel valt niet ver…). Daarom besloot ik iets te maken met de paletmessen die ik al jaren had. Dat had ik nooit gedaan, dus ik dacht: dat levert vast iets nieuws en in ieder geval iets slordigers op. Ik heb twee schilderijen met paletmes gemaakt en ik kan er nog steeds weinig van, maar de zin in tekenen en schilderen wakkerde behoorlijk aan.
Vertragen
De thema’s in mijn leven vertaal ik dus ieder weekend in kleuren en vormen. Zeker tekenen laat me daarnaast stilstaan. Austin Kleon schrijft in zijn nieuwe boek Keep going: ‘Wil je afremmen en aandacht besteden aan de wereld, pak dan potlood en papier en begin te tekenen wat je ziet.’ Herkenbaar: ik heb mezelf als kind nagetekend en ik denk dat ik vijf uur lang alleen maar gekeken heb naar de vorm van mijn ogen, licht en schaduw op mijn huid en trekken op het gezichtje die ik nu nog steeds terugzie bij mezelf.
Alles stroomt
Door het tekenen en schilderen merk ik dat ik ook inspiratie krijg voor foto’s maken en schrijven. Dus het een zet het ander weer in werking en dat is ook niet zo gek: alles wat ik maak gaat over mezelf uiten en als het op de ene manier stroomt, stroomt de rest vrolijk mee. Een beroemd voorbeeld van dit idee is de methode uit het boek The Artist’s Way, waarin deelnemers iedere dag drie pagina’s schrijven, waardoor hun andere werk steeds vrijer gaat stromen.
Het prettige van niet teveel van mezelf verlangen (ik hoef er geen geld mee te verdienen en niets mee te bewijzen) is dat ik steeds vrijer werk. Nu, na twee maanden, merk ik ook dat ik anders naar de wereld kijk. Ik voel wat ik wel wil tekenen en wat niet, ik bemerk hoe ik enorm van kleuren houd (dat zei mijn fotodocente ook al maar nu merk ik het zelf), ik zie thema’s ontstaan (maar geen eigen stijl…).
Ja, het is een proces, ik zit er middenin, ik heb geen idee wat het naartoe gaat en het is heerlijk.
Lees ook:
Ik ken mensen die moed niet in hun woordenboek hebben staan. Sommigen zijn zo moedig dat ze er verder niet over hoeven na te denken. Anderen komen niet eens aan moed toe, die leven voornamelijk vanuit hun angst.
Veel mensen die tussen deze twee groepen zitten, zijn wel met moed bezig. Sommige vaak, andere minder. Moedig zijn is eng. Je gaat over de grens die veilig voor je voelt. Je bent bang om je kwetsbaar op te stellen omdat je niets wilt verliezen of omdat de ander je eventueel afwijst.
Toen ik vorige week het nieuwste boek van Brené Brown over leiderschap las, las ik dat een van haar beide kernwaarden ‘moed’ is. En dat juist dat haar helpt om verder te komen en boven zichzelf uit te stijgen.
Benoemen wat je voelt
Ik herkende dit. Ook ik houd me steeds vast aan dat woord om verder te komen. Me meer of beter te uiten. Beter mijn gevoelens te laten zien. Lastige (klant)gesprekken aan te gaan. Zaken te benoemen, bloot te leggen. Ja, soms krijg ik er buikpijn van. Maar als ik moedig bén, merk ik hoe ik meer met mezelf en ook met een ander in verbinding kom.
Door het woord nu (voorlopig?) als kernwaarde te kiezen, ben ik me nog beter bewust van wat moed is en wat het soms aan moed kost om het te omarmen. Om me heen merk ik dat anderen die een inspirerend uitgangspunt vinden. Moedig zijn.
Wanneer ben je moedig en wanneer juist niet? Waarin wil je moediger zijn?
Boek: Durf te leiden, De kracht van kwetsbaarheid voor moedige leiders, Brené Brown 2019.